मानव संसाधन विकास आणि मानवाधिकार
मानव संसाधन विकास ही संकल्पना ज्या ठिकाणी लोक श्रम करता त्या ठिकाणी कामगारांना मानवता दृष्टिकोनाचा दर्जा मिळवून देण्याकरता महत्त्वाची आहे. बदलता परिस्थितीनुसार कामगारांना प्रशिक्षित करून उत्पादन करणारे कामगार निर्माण करणे हे महत्त्वाचे आहे. तशी ही संकल्पना पाश्चमात्त्य देशात औद्योगिक क्रांतीनंतर निर्माण झाली.भारतीय लोकसंख्या मानव संसाधन विकासासाठी आव्हाने आणि संधी दोन्ही सादर करते. लोकसंख्येचा विकास आणि कल्याण व्हावे यासाठी सरकारी उपक्रम आणि आदिवासी संघटनांसह विविध स्तरांवर प्रयत्न केले जात आहेत. मानव संसाधन विकासाचे महत्त्व ओळखून आणि विविध लोकसंख्येच्या विशिष्ट गरजा पूर्ण करून भारत सामाजिक आणि आर्थिक प्रगतीसाठी आपल्या लोकसंख्येच्या क्षमतेचा उपयोग करू शकतो.